THIẾU SẮT Ở TRẺ: NGUY HIỂM NHƯ THẾ NÀO?

Người viết: Thanh Tuyền

/ 19.04.2025

Thiếu sắt là một trong những vấn đề dinh dưỡng nghiêm trọng ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển toàn diện của trẻ nhỏ. Đây không chỉ đơn thuần là tình trạng thiếu máu mà còn liên quan đến hàng loạt hệ lụy về thể chất, tinh thần và hệ miễn dịch. Vậy tình trạng thiếu sắt ở trẻ nguy hiểm như thế nào, nguyên nhân do đâu và cách khắc phục ra sao? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

Tác hại của thiếu sắt ở trẻ em

Sắt là khoáng chất đóng vai trò thiết yếu trong nhiều quá trình sống của cơ thể, đặc biệt là với trẻ nhỏ đang trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ. Khi thiếu hụt sắt, cơ thể trẻ sẽ đối mặt với nhiều rối loạn nghiêm trọng.

Đầu tiên, sắt tham gia vào việc hình thành huyết sắc tố (Hemoglobin), đảm nhiệm chức năng vận chuyển oxy từ phổi tới toàn bộ các cơ quan. Thiếu sắt khiến quá trình này bị đình trệ, dẫn đến thiếu oxy nuôi dưỡng mô và cơ, từ đó khiến trẻ thường xuyên mệt mỏi, da xanh xao, hay chóng mặt và hoạt động kém hơn bình thường.

Ngoài ra, sắt còn góp mặt trong quá trình tổng hợp sắc tố cơ (Myoglobin), cấu trúc nên nhiều enzyme miễn dịch và hỗ trợ hoạt động của não bộ. Vì vậy, sự thiếu hụt kéo dài không chỉ làm giảm khả năng miễn dịch mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến trí nhớ, khả năng tập trung và phát triển trí tuệ ở trẻ. Trẻ thiếu sắt cũng dễ bị rối loạn hành vi, chậm phát triển vận động và thậm chí là suy dinh dưỡng kéo dài.

Một số biểu hiện nặng hơn có thể bao gồm: khó thở khi gắng sức, nhịp tim tăng, đau xương, rụng tóc, thậm chí xuất hiện hội chứng Pica – tình trạng trẻ có xu hướng ăn những thứ không phải thực phẩm như đất, bụi, sơn tường,… gây nguy cơ ngộ độc và nhiễm khuẩn cao.

Dấu hiệu nhận biết trẻ bị thiếu sắt

Phụ huynh có thể nhận biết trẻ thiếu sắt thông qua một số biểu hiện rõ rệt như:

Da dẻ nhợt nhạt, đặc biệt là vùng lòng bàn tay, bàn chân, vành tai hoặc kết mạc mắt.
Trẻ luôn cảm thấy mệt, ngủ nhiều, kém hoạt bát và chậm chạp hơn các bạn đồng trang lứa.
Hay quấy khóc, dễ nổi cáu, trí nhớ suy giảm, khó tập trung học tập.
Xuất hiện các dấu hiệu bất thường như đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, thở dốc khi vận động nhẹ.
Rối loạn tiêu hóa, biếng ăn, sụt cân không rõ nguyên nhân.
Một số trẻ có biểu hiện ăn các chất lạ như đất, giấy, tường… báo hiệu hội chứng Pica do thiếu sắt nghiêm trọng.

Những biểu hiện này đôi khi dễ nhầm lẫn với các vấn đề thông thường khác, vì vậy cha mẹ cần đặc biệt lưu tâm và đưa trẻ đi khám sớm để xác định nguyên nhân chính xác.

Nguyên nhân khiến trẻ bị thiếu sắt

Thiếu sắt ở trẻ nhỏ có thể do nhiều yếu tố gây ra, chủ yếu bao gồm:

Sinh lý đặc biệt: Trẻ sinh non, nhẹ cân hoặc sinh đôi thường không tích trữ đủ lượng sắt trong cơ thể thông qua nhau thai từ mẹ.
Chế độ dinh dưỡng thiếu hụt: Trẻ bú mẹ hoàn toàn nhưng mẹ lại không cung cấp đủ sắt trong khẩu phần ăn hằng ngày, hoặc trẻ dùng sữa công thức thiếu sắt. Khi ăn dặm, trẻ không được bổ sung thực phẩm giàu sắt cũng là nguyên nhân phổ biến.
Rối loạn hấp thu: Các bệnh lý tiêu hóa như tiêu chảy kéo dài, rối loạn hấp thu, dị dạng hệ tiêu hóa khiến việc hấp thu sắt bị hạn chế.
Nhu cầu tăng cao: Giai đoạn dậy thì, nhu cầu sắt tăng vọt nhưng nếu không được bổ sung kịp thời thì rất dễ xảy ra thiếu hụt.
Mất máu: Tình trạng mất máu kéo dài do chảy máu tiêu hóa, chấn thương, nhiễm ký sinh trùng như giun móc cũng gây hao hụt đáng kể lượng sắt trong cơ thể.

Xét nghiệm nào giúp phát hiện thiếu sắt ở trẻ?

Để xác định chính xác tình trạng thiếu sắt, bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm chuyên sâu như:

Tổng phân tích tế bào máu: Kiểm tra chỉ số Hemoglobin để xác định mức độ thiếu máu.
Xét nghiệm nồng độ sắt huyết thanh hoặc Ferritin huyết thanh: Đánh giá lượng sắt dự trữ trong cơ thể.
Xét nghiệm Transferrin và khả năng liên kết sắt: Kiểm tra khả năng vận chuyển sắt trong máu.
Xét nghiệm máu ẩn trong phân hoặc nước tiểu: Giúp phát hiện nguyên nhân mất máu tiềm ẩn nếu có.

Cách xử lý khi trẻ bị thiếu sắt

Khi nghi ngờ trẻ thiếu sắt, điều quan trọng nhất là đưa trẻ đến cơ sở y tế để được chẩn đoán chính xác và điều trị đúng cách. Tự ý sử dụng sản phẩm bổ sung sắt không phù hợp có thể không cải thiện được tình trạng thiếu sắt hoặc gây thừa sắt, ảnh hưởng xấu đến gan và các cơ quan khác.

Trong hầu hết các trường hợp, trẻ thiếu sắt sẽ được chỉ định bổ sung sắt thông qua thuốc uống với liều lượng phù hợp theo độ tuổi và cân nặng. Thời gian điều trị thường kéo dài ít nhất 6 tháng để đảm bảo phục hồi hoàn toàn lượng sắt dự trữ.

Một số lưu ý khi bổ sung sắt cho trẻ:

Nên cho trẻ uống sắt trước bữa ăn khoảng 1 tiếng để tăng hấp thu, nhưng nếu trẻ bị đau bụng hay buồn nôn, có thể cho uống sau ăn nhẹ.
Tránh dùng sữa ngay sau khi uống sắt vì canxi trong sữa làm giảm hấp thu sắt.
Tăng cường thực phẩm giàu vitamin C (cam, quýt, ổi, bưởi…) giúp tăng hiệu quả hấp thu sắt từ thức ăn.
Theo dõi tình trạng sức khỏe của trẻ trong suốt quá trình điều trị, tái khám định kỳ theo hướng dẫn của bác sĩ.

Nếu tình trạng không cải thiện sau một thời gian điều trị, cha mẹ cần đưa trẻ đến khám chuyên khoa dinh dưỡng để điều chỉnh phác đồ phù hợp hơn.

Phòng ngừa thiếu sắt cho trẻ như thế nào?

Phòng bệnh vẫn luôn là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe cho trẻ. Ngay từ khi mang thai, mẹ bầu cần bổ sung đầy đủ sắt theo hướng dẫn của bác sĩ để tăng dự trữ sắt cho bé từ trong bụng mẹ. Sau sinh, sữa mẹ là nguồn sắt chủ yếu cho trẻ sơ sinh, vì vậy chế độ ăn của mẹ cũng cần đảm bảo đầy đủ sắt.

Khi trẻ bắt đầu ăn dặm (khoảng 6 tháng tuổi), nên kết hợp đa dạng các loại thực phẩm giàu sắt như thịt đỏ, gan, cá, trứng, tôm, cua, ốc… bên cạnh nguồn thực vật như đậu nành, đậu phụ, lạc, vừng. Đừng quên bổ sung thêm rau củ và trái cây tươi giàu vitamin C giúp hỗ trợ hấp thu sắt hiệu quả.

Ngoài ra, cha mẹ nên:

Cho trẻ tẩy giun định kỳ theo hướng dẫn của bác sĩ.
Đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, nguồn nước và môi trường sống để hạn chế nguy cơ nhiễm ký sinh trùng gây mất sắt.
Xây dựng bữa ăn đầy đủ chất, cân đối dinh dưỡng để tránh cả tình trạng thiếu sắt và thừa cân, béo phì.

Kết luận

Thiếu sắt ở trẻ em là một vấn đề không thể xem nhẹ bởi nó ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển trí tuệ, thể chất và hệ miễn dịch của trẻ. Việc nhận diện sớm các dấu hiệu, bổ sung kịp thời và có chế độ dinh dưỡng hợp lý sẽ là chìa khóa để ngăn ngừa hiệu quả tình trạng này. Hãy luôn đồng hành cùng con trong từng bữa ăn, giấc ngủ và khám sức khỏe định kỳ để đảm bảo trẻ lớn lên khỏe mạnh, thông minh và toàn diện.

"Sản phẩm này không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh."