Thiếu sắt ở trẻ nhỏ – nguyên nhân và hệ lụy âm thầm mà mẹ không thể chủ quan

Tình trạng thiếu sắt ở trẻ em có thể không biểu hiện rõ ràng trong giai đoạn đầu, nhưng lại âm thầm ảnh hưởng đến sự phát triển trí não, miễn dịch và thể chất.

Vì sao trẻ nhỏ rất dễ bị thiếu sắt?

Ngay từ khi còn trong bụng mẹ, sắt đã đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành hệ thần kinh và vận chuyển oxy trong máu thai nhi. Tuy nhiên, lượng sắt dự trữ trong cơ thể bé chỉ đủ dùng trong vài tháng đầu đời. Sau giai đoạn này, nếu không được bổ sung đầy đủ qua sữa mẹ, sữa công thức hoặc thực phẩm, trẻ rất dễ rơi vào tình trạng thiếu sắt.

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ thiếu sắt ở trẻ:

• Trẻ sinh non, nhẹ cân
• Bú mẹ hoàn toàn nhưng mẹ thiếu sắt
• Ăn dặm không hợp lý, thiếu thực phẩm giàu sắt
• Tiêu hóa kém, hấp thu sắt kém
• Dùng sữa bò quá nhiều, sớm trước 12 tháng tuổi

Biểu hiện ban đầu của thiếu sắt rất dễ bị bỏ qua

Sắt là thành phần quan trọng cấu tạo nên hemoglobin – phân tử vận chuyển oxy trong máu. Khi thiếu sắt, cơ thể trẻ không sản xuất đủ hồng cầu, dẫn đến thiếu máu và giảm lượng oxy đến các cơ quan, đặc biệt là não bộ.

Các dấu hiệu thường gặp gồm:

• Trẻ xanh xao, kém hồng hào, móng tay nhợt nhạt
• Biếng ăn, ngủ không ngon, dễ cáu gắt
• Chậm tăng cân dù ăn uống đầy đủ
• Dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn
• Trong trường hợp nặng: nhịp tim nhanh, lừ đừ, chậm phát triển trí tuệ và vận động

Vấn đề là: nhiều phụ huynh chỉ để ý đến việc trẻ ăn ít, chậm lớn mà không nghĩ đến khả năng thiếu vi chất, trong đó sắt là một nguyên nhân rất phổ biến nhưng dễ bị xem nhẹ.

Thiếu sắt – ảnh hưởng không chỉ ở hiện tại, mà còn lâu dài

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng thiếu máu do thiếu sắt trong những năm đầu đời có thể ảnh hưởng đến:

• Phát triển nhận thức, tư duy, khả năng ghi nhớ
• Mức độ tập trung, khả năng học tập khi trẻ lớn lên
• Sự phát triển vận động và cảm xúc
• Miễn dịch – trẻ dễ ốm vặt, lâu khỏi bệnh hơn bình thường

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thiếu máu do thiếu sắt là nguyên nhân phổ biến nhất gây thiếu máu ở trẻ em toàn cầu, ảnh hưởng đến khoảng 40–50% trẻ dưới 5 tuổi ở các nước đang phát triển.

Khi nào cần kiểm tra sắt cho bé?

Không phải bé nào cũng cần làm xét nghiệm máu định kỳ. Tuy nhiên, nếu trẻ thuộc một trong các nhóm nguy cơ sau, mẹ nên trao đổi với bác sĩ để được kiểm tra chỉ số huyết sắc tố (Hb) hoặc ferritin:

• Trẻ sinh non hoặc nhẹ cân
• Trẻ từ 6–24 tháng tuổi ăn kém, không ăn thực phẩm giàu sắt
• Trẻ hay ốm vặt, tiêu hóa kém
• Trẻ bú mẹ hoàn toàn mà mẹ không bổ sung đủ sắt
• Trẻ có biểu hiện biếng ăn, mệt mỏi kéo dài, da nhợt nhạt

Lời khuyên dành cho mẹ: Phòng thiếu sắt cần bắt đầu từ sớm

• Bổ sung sắt cho mẹ ngay từ khi mang thai và sau sinh nếu cho con bú
• Từ 6 tháng, bắt đầu ăn dặm với thực phẩm giàu sắt: thịt đỏ, gan gà, lòng đỏ trứng, rau lá xanh thẫm...
• Hạn chế cho trẻ uống nhiều sữa bò vì sữa ức chế hấp thu sắt
• Kết hợp thực phẩm giàu vitamin C trong bữa ăn để tăng hấp thu sắt tự nhiên
• Theo dõi các biểu hiện bất thường ở bé để bổ sung đúng thời điểm

Thiếu sắt không gây ra những cơn sốt cấp tính hay triệu chứng rõ ràng, nhưng hậu quả để lại có thể kéo dài đến tận tuổi trưởng thành.

Vì vậy, chủ động nhận biết, phòng ngừa và điều chỉnh sớm là cách tốt nhất để mẹ bảo vệ sự phát triển toàn diện của bé yêu.